Historia kuènṭé chjasin

Ti nkehe kꞌuéchronka sin kuènṭé ti ijna̱ itꞌin “CASTILLO”

Ti osé mé xi̱kihi tsíkohen chronka sin ti chjasin Atzingo.

Ijnko ijna̱ nte̱ṭo, itꞌin castillo, mé imá kꞌuékꞌania ichrin itsjé nánó, la xrokjuahya tsꞌixin sin ti nonte yóxin. Ndá kjuenka̱yáxin sin, la chríin sin ijnko ijna̱ noi, la ntiha kjuíchꞌéna sin ijnko ni̱nko, kixin ntiha chrókꞌóna ti chjasén sin.

La kjuankíxin kꞌóna ti ni̱nko, ndá chrókꞌuixin sin ntiha, kjánchó kohya nketín tsꞌixin itsjé chojni chriṭaón ti ijna̱, ndá kjueyá sin okje nketín.

La xi̱kaha ti sin te̱ṭo̱an mé xrákoa sin, xritjeya sin ókjé nonte, la ikui sin ijnko ijna̱ la nixjéhe̱ sin, kixin chróchronka nketí chrókꞌóna ti chjasén sin, la kain ti ijna̱ sin ntiha mé kjuáte̱he la chrónka nketí chrókjuakꞌe ti chjasin.

Ndá kain sin ndáchro sin:

—Ijie la ó chrónka kain ti ijna̱ tjejó ntihi nketí tsjakꞌe ti chjasin, la ntiha tsjakꞌeni ti chjaséni, ntiha sichꞌénani ndo̱eni la ko ijnko ni̱nko —ichro sin, ikjo kícho sin.

Ndá kjuankíxin sin kjuinchetjuáxin sin ti nonte, kochrijin sin kaín ti kanta siin ntiha la kjuaakä sin, ndá kjuankíxin kjuíchꞌena sin ti ni̱nko, kjuíchꞌe sin itsjé ixra̱, kꞌuáyá sin ixro̱ la ko kaín ti nkehe kuicháxi̱n kꞌónaxín ti ni̱nko. La itsjé chojni kꞌuekji̱xin inkjín kꞌuékjinchekji nkehe, la ti ó sítie la kꞌuétsé sin la chráxehen sin ti tja̱to̱ kuènṭé ti ni̱nko, kixin tse̱he̱ tsjakꞌe ichro sin.

 Chrꞌáxehen sin itsjé chojni tjejóchón ti tjató kuènṭé ti ni̱nko, kixin isé tsjakꞌe tsꞌo̱ya̱hya ichro sin.

Ndá ti ó kjuixin kjuíchꞌéna sin ti ni̱nko, la ikjo sin kixin tsonixje̱he̱ sin kaín ti ijna̱ siín ntiha, kixin ninkehó tsue̱nhña sin kixin chrꞌáxenhen sin chojni tjejóchon ti tja̱tꞌo̱ kuènṭé ti ni̱nko.

Andá ti ó kjuixin kjuíchꞌéna sin ti ni̱nko la xíkjan sin ti ijna̱ itꞌin Castillo kuékꞌejó sin, kixin chrókui̱ka̱o sin ti campána chrókuakꞌe ti ni̱nko kjuíchꞌéna sin ti nonte ni̱xin tsꞌona chjasén sin.

Sa̱o kui̱ka̱o sin ti campáná ntsíntsí, la kjuacha sin kui̱ka̱o sin ta̱ ti chjasin ni̱xin. Ndá chrꞌéxi̱n la kui̱kakja sin ti campána ijié, kjánchó ti ó kui̱ka̱o sin nko̱siñe nti̱a la kjuankíxin kꞌóxrjé sin, la ó kóndanonte la imá kꞌóxrjé sin, imá ikꞌuén sin kjinta la ko ìnṭa̱, ndá ikjo sin kicho sin, ndáchro sin:

—Ijie la ntihó tsíto̱heni ti campána la sátsjini sinieni la ko tso̱kꞌeheni, ndá ndoye nchitjén tsokjani tsikakjani ti campána i, kixin í kjínhña itjen—ichro sin.

Andá ti kóña̱o la nchítjén ikjan sin ti kuíto̱he sin ti campána, la í kohya, kixin tsíkjan sátsíkji̱ chríṭaón ti ijna̱ itꞌin Castillo.

Ndá ti ó kjuíji sin ntiha la kꞌuíkon sin kixin í kohya ti campána, la ndáchro sin:

 —¡¡Tsíkꞌiṭjáña ti campána kuíto̱heni ntihi¡¡ Ijie la sátsji̱ni tsotsjeheni ti xrákua̱xi̱ni, siná ákué tsíkjanhña satsíkji̱ —ichro sin.

Ndá xi̱kaha sákjui̱ sin ti ijna̱, la ti ó kjuíji sin ntiha la kꞌuíkon sin kixin ó ntiha itjen. La ínaá kuakjijin sin xráka̱o sin, ikui sin ti kuíto̱he senó la a̱ntsí chrájin kui̱ka̱o sin ijie, la ínaá imá kꞌóxrjé sin la ikꞌuén sin kjinta la ko ìnṭa̱ inaá, la éxi a̱ntsí iye kohen sin, la ínaá ntahó kuíto̱he̱ sin, la ndáchro sin:

—Ijna la ntihi kuíto̱heni ti campána la jehó sátsíkji̱, mexra̱ ijie la tsꞌe̱te̱xini ijnko ihno̱ —ichro sin.

Ndá kuákja sin ijnko ihno̱ la kjuíncheteṭoxín sin ijnko inta, kjánchó ti ó xíkjan sin ti ña̱o chrꞌéxi̱n la í kohya ti campána.

La ndáchro sin:

—Sátsjítsjeheni ti ijna̱ a inaá —ichro sin.

Ndá sákjui̱ sin, la ti ó kjuíji sin ntiha la kꞌuíkon sin kixin ó ntiha itjen.

La ikjo kicho sin ndáchro sin:

—Kjá ti ìnché ti ijna̱ i la tjinkakonhña kixin sátsjikoni ti  campána i, méxra̱ kjónṭé imá ṭꞌóxrjéni sátjikoni la jeho ikjan ntihi, ijie la áxrí ntihó tsíto̱heni —ichro sin.

 Ndá xi̱kaha ntahó kuíto̱he̱ sin ti campána, la xrákoa sin, la ndesi ti ña̱o a la ko itsjé nánó la kuékꞌania ichrin la kꞌuekꞌonehe sin jina, itsjé nkehe kuékꞌóna kꞌuékjinie sin la ko kuékꞌi  sin.

Méxra̱ í kuékicháxienhña sin ìnṭa̱ tsjáka sin no̱nte̱e̱ sin, kixin imá kuékꞌania ichrin ti nánó a.

Kja̱xin ndáchro sin kixin na̱xa̱ tihin sin ṭjakꞌe ti campana ti ijna̱ castillo ti nitjó junio, ti ña̱o veinticuatro.

Mé xi̱kaha kꞌuéchronka ti sin kuékꞌixin óse.

ótjen

Tihi mé ti nkehe kꞌuekjo sin la ko na̱xa̱ itjo sin ti chjasin Atzingo, me ijnko ña̱o me ti inta̱ itꞌin nda̱ndo̱e, me itjo sin kixin ntiha mé ijnko ña̱o la mé kꞌuaxrje ijnko chojni tekjen chꞌan koka̱te landá ti chojni a la kjuanchia chꞌan ijnko xjan ichjin la ko ijnko xjan ndoa kixin sachrokjuiko chꞌan sin ndá yee inta̱ chrokꞌuixin ti chjasin Atzingo a.

Kjancho itsjé ti sin tjejo ntiha la chrohya sin kjuajon sin ti xjeen sín, landá jehó yaá koni̱a ó kjuajon sin, landá xika̱nha ti chjasin Atzingo la kjui̱xén ti inta̱ yeé kꞌuekji ntiha landá ijie ña̱o imá tosoa la kohya inta̱ ti chjasin a.

Kixin tí kꞌuechronka ti sin ó tádá naxa kꞌuekꞌejo la kixin: kuenté ti tsa̱ka nda̱ndo̱e la yeé inta̱ kꞌuekji ntiha, landá ti sin ichjin la ntiha ó kꞌuekjexin sin, la ko kjaxin kuénté ti chrinta tsaka a la itsjé ti sin chonta nonte chrinta ntiha la kꞌuechonta sin itsjé nta chꞌokan, ntaxro la ko íso ti inta tꞌona toxé, landá chrꞌexin la kjuixén ti inta̱ a, kixin jehe sin la chrohya sin kjuajon sin ti ixjan xránchia, méxra̱ í kꞌuechondahya sin inda itsꞌi sin.

Landá ti nano la ó kꞌuixinkꞌatsinka, landá jehe sin la kꞌuechondahya sin inta̱ kꞌuekꞌi sin. Andá ijien la ó chonta sin inta̱ nkojnko ndo̱e sin kixin o chonta sin ti inta̱ tjixin Ijnki, la í kanhyo tika̱kja sin ti nda̱ndo̱e a.

Nchek'átsínkehé sin